Większość z nas, dorosłych i dzieci, zmaga się z wiekową tradycją unieważniania – czyli czynienia mniej istotną narracji tzw. „słabszej strony” – dziecka, kobiety, osoby ubogiej, słabszej fizycznie. Dlatego dialog, w którym głos każdego jest ważny, brany pod uwagę – wydaje się niepokojący. Czytając „Gwiazdookiego i Rozbójniczkę”, możemy więc mieć mnóstwo żywych i mieszanych emocji. To nie jest lukrowana historyjka o dobrych i złych i o tym jak źli stają się dobrzy, bo dobro zawsze zwycięża. I odwrotnie, nie jest to nachalne przekonywanie do akceptacji tego, co nieuporządkowane, chaotyczne, bo tak wypada i taki mamy klimat.

W tej opowieści dobro i ból, wątpliwości i fascynacja, wyczerpanie i rozwój przeplatają się w duszach małych bohaterów. Ich zabawy, przemyślenia i odkrycia, którymi się dzielą z sobą i z nami, odzwierciedlają dylematy każdego i każdej z nas, rodziców, dorosłych. [czytaj dalej – reszta w rozwinięciu]

Rozbójniczka o mocnych pięściach i żelaznych nóżkach, które potrafią mocno kopać, to zarazem niepewna i poszukująca przyjaźni i swojej wartości dziewczynka. Odkrywa z nami radość z tego, że „jest jaka jest” i może mówić „nie”, kiedy tego chce. Warczący w gniewie, zbuntowany i czasem wykluczający ją z zabawy Gwiazdooki to jednocześnie rozmarzony, zakochany w dźwiękach i barwach natury delikatny chłopiec, szczerze pragnący zrozumieć, o co chodzi w relacji. Poszukuje w samotności spokoju, a zarazem tęskni za bliskością i towarzystwem Rozbójniczki. Dzieci się spierają, dogadują, czasem biją, a potem razem przygotowują do wojny z piratami…

To tylko niektóre epizody tej opowieści, w które warto się najpierw wczytać i je rozważyć, zanim zaczniemy oceniać ich pedagogiczną wartość. Bo prawda i autentyczność zawsze są wartościowe – o ile potrafimy się z nimi obchodzić i potrafimy z dziećmi o nich rozmawiać. Nie tylko o tym, co grzeczne i miłe, ale co trudne, bolesne i niepojęte. Wbrew pozorom dzieci potrzebują właśnie takiej postawy od dorosłych – wyraźnej i odważnej. One, nawet kiedy nie mówimy wprost, odczytują z naszych reakcji więcej, niż myślimy, że wiedzą, i więcej, niż chcemy przed nimi ukryć. Wiedzą, że jesteśmy zażenowani, zaniepokojeni, niepewni i przerażeni, że popełniamy błędy, a czasem nie mamy pojęcia, co robić. Na wiele pytań nie umiemy odpowiedzieć. Kiedy udajemy, że nic się nie stało – chowamy się za tandetną „pedagogiczną poprawnością”: „to nie są sprawy dla dzieci” albo: „nie wolno” – wtedy zostawiamy dzieci z pytaniami, w jeszcze trudniejszej do zniesienia niepewności i zagubieniu. A to my mamy być dla nich przewodnikami w świecie trudnych pytań. 

Kiedy piszę tę recenzję, w Ukrainie trwa wojna. Świat pozornie stabilny – zawalił się tuż za progiem. Nasze dzieci o tym wiedzą, słyszą, chcą wiedzieć i wolą nie wiedzieć. One wiedzą, o co pytać, kiedy pytać, a kiedy milczeć. Boją się, czują, chcą być bezpieczne i chcą, żeby wszyscy byli bezpieczni. Trudno im zrozumieć bałagan, który tworzą wokół nich dorośli. A chcą go zrozumieć, albo przynajmniej chcą o tym porozmawiać – bo chcą ten świat i jego dziwne sprawy pojąć. Tak, mogą ich nie rozumieć, ale chcą je pojąć. Natura dziecka jest pojętna, także kiedy nie wszystko jest w stanie rozumieć. Potrzebuje dorosłego, który będzie równie pojętny i obecny przy nich – także wtedy, kiedy sprawy wymykają się logice.

Dzieci na całym świecie będą pytać rodziców o tę wojnę. Przez kolejne dekady wszyscy, dorośli i dzieci, będziemy musieli radzić sobie z jej skutkami, nie tylko ekonomicznymi. W naszej pamięci zostaną wstrząsające obrazy z pola walki i miażdżonych miast i wsi. Obrazy bombardowanych domów, szkół, podwórek i szpitali, uciekających i ginących ludzi na zawsze zapiszą się w historii naszego świata, który być może właśnie teraz stanął na krawędzi historii?

Nasze dzieci będą nas o to pytać. Potrzebują rozmowy odważnej, otwartej i troskliwej, która pomoże im poradzić sobie z tym doświadczeniem. O bombach, utracie bliskich, domu i psa. O ucieczce przed śmiercią do piwnicy i mieszkaniu w schronie na stacji metra. Na pewno usłyszały już wiele z wszędobylskich mediów społecznościowych albo od swoich koleżanek i kolegów z klasy. Będą znały słowa, których wolelibyśmy, żeby nie poznały – jak wróg, broń, nienawiść i wojna. W książce pojawiają się te słowa. Dzieci o nich rozmawiają, bo chcą obronić swoją wyspę przed wtargnięciem piratów. Zbroją się i z powagą rozważają możliwe scenariusze walki i swoją kruchość wobec znacznie silniejszego liczebnie wroga, zdecydowanego przekroczyć granice ich beztroskiego świata. I wtedy przychodzi pomoc. Oddziały ognistych ptaków… Historia jest o tyle ciekawsza, że kiedyś to właśnie nasi mali bohaterowie próbowali jednemu z ptaków wolność odebrać. Jak, co i dlaczego wszystko się zmieniło? Cicho sza! Zapraszam do lektury.

Książka Magdy Urlich, pisana dla dzieci i o dzieciach (także jej dzieciach), choć powstawała przez wiele miesięcy, może nawet lat, pojawia się w naszych domach w najlepszym czasie. Właśnie teraz może być dla nas nieocenionym wsparciem w rozmowach z dziećmi. Piszę to nie tylko jako matka, ale terapeuta traumy, który od lat wspiera rodziców w dialogowaniu z dziećmi. Dialog także o wojnie i radzeniu sobie z granicznymi doświadczeniami może pomóc nam przezwyciężyć szok i tę wspólną, zbiorową traumę, w której jesteśmy razem – dorośli i dzieci, walczący i ocaleni, rodziny, społeczności, państwa i kontynenty. Wspólna lektura tej bajki – nie bajki – ten dialog właśnie otwiera.